ΕΝΟΤΗΤΑ 21

                       Το κρητικό ζήτημα (1821-1905)

1821-1840: Η Κρήτη υπό τον έλεγχο του Μωχάμετ Άλι της Αιγύπτου.

1840-1913: Η Κρήτη υπό οθωμανική κυριαρχία.

Η Κρητική επανάσταση 1866-1869 και ο Οργανικός Νόμος:

1866-1869: ξέσπασε η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση, η οποία καταπνίγηκε. Μία ομάδα επαναστατών στη μονή Αρκαδίου (8 Νοεμβρίου 1866) ανατινάχτηκε και το γεγονός αυτό προκάλεσε συγκίνηση σε Ελλάδα και Ευρώπη.

1868: παραχώρηση του Οργανικού Νόμου από τον σουλτάνο, που προέβλεπε:

·      την πρόσληψη και χριστιανών υπαλλήλων στη διοίκηση,

·      τη συμμετοχή χριστιανών αντιπροσώπων στη Γενική Διοίκηση,

·      την ισοτιμία τουρκικής και ελληνικής γλώσσας,

·      μεικτά δικαστήρια (χριστιανών και μουσουλμάνων).

Η επανάσταση 1878 και η Σύμβαση της Χαλέπας:

1878: νέα επανάσταση à παραχώρηση από τον σουλτάνο της σύμβασης της Χαλέπας, σύμφωνα με την οποία:

• ο Γενικός Διοικητής θα μπορούσε να είναι και χριστιανός,
• στη Γενική Διοίκηση θα πλειοψηφούσαν οι χριστιανοί.

Στην Κρήτη θεσπίστηκε ένα καθεστώς ημιαυτονομίας.

1889: νέα επανάσταση à κατάργηση της σύμβασης της Χαλέπας.

Η επανάσταση 1896-1897 και η Κρητική Πολιτεία:

1896: επανάσταση στην Κρήτη à 1897: ελληνοτουρκικός πόλεμος, στον οποίο η Ελλάδα έχασε à δημιουργία αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο και Υπουργό Δικαιοσύνης τον νέο πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο.

1905: επανάσταση στο Θέρισο των Χανίων με επικεφαλής τους Ελ. Βενιζέλο, Κ. Φούμη και Κ. Μάνο à Οι επαναστάτες κήρυξαν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Ο Αλ. Ζαϊμης αντικατέστησε το Γεώργιο στο αξίωμα του Ύπατου Αρμοστή και η άμεση ανάμιξη των Δυνάμεων, που ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία στην περιοχή, απέτρεψε την ένωση.

Η οριστική διευθέτηση του Κρητικού Ζητήματος θα γινόταν αργότερα (1913) με τον Βενιζέλο πρωθυπουργό της Ελλάδας.

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

http://users.sch.gr/smarogal/units1-2-3.html

http://users.sch.gr/smarogal/1821.html

http://users.sch.gr/smarogal/xronologies.html

                                              ΕΝΟΤΗΤΑ 55

                                    Όξυνση της πολιτικής κρίσης

          και η δικτατορία της 21^ης Απριλίου 1967 (1963 – 1974)

Οι δύο κυβερνήσεις Γεωργίου Παπανδρέου (1963 – 1965)

Το κυβερνητικό έργο του Γ. Παπανδρέου:

§  Έλαβε μέτρα ανακούφισης των ασθενέστερων τάξεων.

§  Κατάργησε ορισμένα από τα αυταρχικά μέτρα σε βάρος της Αριστεράς.

§  Προσπάθησε να περιορίσει τις αμερικανικές επεμβάσεις στη χώρα.

§  Σε συνεργασία με τον παιδαγωγό Ε. Παπανούτσο, επιχείρησε να προωθήσει καίριες αλλαγές στα εκπαιδευτικά πράγματα, όπως τη θέσπιση της δωρεάν παιδείας και την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.

Η πολιτική κρίση του 1965:

Το 1965 ξέσπασε σοβαρή κρίση στις σχέσεις Παπανδρέου και βασιλιά Κωνσταντίνου à Ο βασιλιάς φοβούμενος μήπως χάσει τον πλήρη έλεγχο του στρατού αξίωσε να αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας à Ο Γ. Παπανδρέου αντέδρασε à Ο Κωνσταντίνος εξανάγκασε τον πρωθυπουργό σε παραίτηση, ενώ προχώρησε και σε διάσπαση του κόμματός του, πείθοντας στελέχη του να εγκαταλείψουν τον αρχηγό τους, γεγονός που προσδιορίστηκε με τον πολιτικό όρο «αποστασία».

Η πορεία προς τη δικτατορία (1965 – 1967)

§  Το Ιούλιο του 1965,  έγιναν τεράστιες διαδηλώσεις γνωστές ως «Ιουλιανά».

§  Σχηματίστηκε κυβέρνηση αποστατών και με τις ψήφους της ΕΡΕ.

§  Με κοινή απόφαση του Παπανδρέου και του Π. Κανελλόπουλου προκηρύχτηκαν εκλογές για το Μάιο του 1967.

§  Μπροστά στο ενδεχόμενο να προκύψουν πολιτικές λύσεις ανεπιθύμητες στο μετεμφυλιακό κατεστημένο, ομάδα στρατηγών σχεδίαζε να ζητήσει τη συνεργασία του βασιλιά προκειμένου να επιβληθεί δικτατορία.

Η απριλιανή δικτατορία (1967 – 1974)

Επιβολή της δικτατορίας:

§  Τελικά η δικτατορία επιβλήθηκε από μια συνωμοτική ομάδα μεσαίων και ανώτερων αξιωματικών, που, την 21^η Απριλίου 1967, κατάλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Γ. Παπαδόπουλο, επικαλούμενη:

Ø  την ανικανότητα των πολιτικών να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα,

Ø  τον κίνδυνο επιβολής κομμουνισμού στην Ελλάδα.

Η στάση του βασιλιά Κωνσταντίνου:

§  Μετά το πραξικόπημα, ο βασιλιάς συνεργάστηκε με τους πραξικοπηματίες.

§  Λίγο αργότερα, έδειξε ότι θέλει να ανατρέψει τη δικτατορία, αλλά μετά από μία αποτυχημένη προσπάθεια αναχώρησε ανενόχλητος στο εξωτερικό.

Η στάση των ΗΠΑ:

§  Ενώ η ΕΟΚ ανέστειλε τη διαδικασία σύνδεσης, οι ΗΠΑ συνεργάστηκαν με τους δικτάτορες.

Τα κατασταλτικά μέτρα των δικτατόρων:

§  Ανέστειλαν βασικά άρθρα του συντάγματος.

§  Διέκοψαν τη λειτουργία του κοινοβουλίου.

§  Διέλυσαν τα κόμματα και οργάνωσαν διώξεις σε βάρος αντιφρονούντων.

§  Ανήγαγαν σε συνήθη πρακτική εκτοπίσεις, φυλακίσεις και βασανιστήρια.

Ο αντιδικτατορικός αγώνας:

§  Οι δημοκρατικοί πολίτες άρχισαν να δημιουργούν πυρήνες αντίστασης.

§  Οι κηδείες των Παπανδρέου και Γ. Σεφέρη μετατράπηκαν σε διαδηλώσεις.

§  Κορυφαίες αντιδικτατορικές εκδηλώσεις υπήρξαν:

Ø  η απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου από τον Αλ. Παναγούλη (1968),

Ø  το κίνημα του Ναυτικού (1973),

Ø  οι καταλήψεις της Νομικής Σχολής  και του Πολυτεχνείου (1973).

Κατάρρευση της δικτατορίας:

Πραξικόπημα στην Κύπρο σε βάρος του Μακαρίου à Εισβολή του τουρκικού στρατού στην Κύπρο à Παράδοση της εξουσίας στους πολιτικούς το 1974.

                               ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ

                             Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

 Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

                                                 ΕΝΟΤΗΤΑ 54

                      Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα

                        της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1944 – 1963)

Η εμφύλια σύγκρουση

Δεκεμβριανά ή Μάχη της Αθήνας:

§  Έτσι ονομάστηκαν τα γεγονότα που ξεκίνησαν στις 3 Δεκ. 1944 στο κέντρο της Αθήνας, ύστερα από συλλαλητήριο που οργάνωσε το ΕΑΜ ως αντίδραση στη απόφαση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας για αφοπλισμό μόνο του ΕΛΑΣ.

§  Τα απρόκλητα πυρά της αστυνομίας στους συγκεντρωμένους προκάλεσαν 30 θύματα και οδήγησαν στην έναρξη μαχών σε ολόκληρη την Αθήνα ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τις κυβερνητικές δυνάμεις.

§  Οι συγκρούσεις ήταν πολύνεκρες, κράτησαν περίπου ένα μήνα και έληξαν με ήττα των δυνάμεων του ΕΑΜ και αποχώρησή τους από την Αθήνα.

§  Τα Δεκεμβριανά ήταν η πρώτη φάση της εμφύλιας σύγκρουσης.

Κύρια αιτία του εμφύλιου πολέμου:

§  Οι διαφορετικές απόψεις που υπήρχαν σχετικά με το πολιτικό μέλλον της Ελλάδας και ο ρόλος της Βρετανίας, στη σφαίρα επιρροής της οποίας είχε ενταχθεί πλέον η Ελλάδα.

Συμφωνία της Βάρκιζας:

§  Είναι η συμφωνία που υπογράφηκε, λίγο μετά τα Δεκεμβριανά, από την κυβέρνηση και το ΕΑΜ στη Βάρκιζα της Αττικής.

§  Όροι της Συμφωνίας:

Ø  αμνηστία για αδικήματα που διαπράχθηκαν στα Δεκεμβριανά,

Ø  διάλυση του ΕΛΑΣ,

Ø  οργάνωση νέου εθνικού στρατού,

Ø  διασφάλιση της ελευθερίας όλων των πολιτών,

Ø  διενέργεια δημοψηφίσματος για την επιστροφή ή μη του βασιλιά,

Ø  απομάκρυνση από τις κρατικές υπηρεσίες όσων συνεργάστηκαν με τη         

      μεταξική δικτατορία και τους κατακτητές.

Εξελίξεις που οδήγησαν στον Εμφύλιο:

§  Οι κύριες ρυθμίσεις της συμφωνίας της Βάρκιζας δεν εφαρμόστηκαν.

§  Εξαπολύθηκαν διώξεις σε βάρος αριστερών πολιτών.

§  Το ΚΚΕ αποφάσισε να απέχει από τις εκλογές του 1946, θεωρώντας τες νόθες.

§  Οι αμφιλεγόμενες εκλογές ανέδειξαν νικητή το φιλοβασιλικό Λαϊκό κόμμα.

§  Την παραμονή των εκλογών ομάδα ένοπλων αριστερών επιτέθηκε σε αστυνομικές δυνάμεις στο Λιτόχωρο Πιερίας, ενέργεια που πυροδότησε τον Εμφύλιο.

Πολιτικές συνθήκες κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου:

§  Ένα αμφίβολης γνησιότητας δημοψήφισμα (Σεπτ. 1946) επέτρεψε την επιστροφή στην Ελλάδα του Γεωργίου Β΄.

§  Στην ύπαιθρο συγκροτούνταν ένοπλες ομάδες της Αριστεράς που πήραν την ονομασία Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (Δεκ. 1946)

§  Στις αρχές του 1947, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην Ελλάδα (δόγμα Τρούμαν).

§  Οι ΗΠΑ επιδίωκαν να περιορίσουν τη σοβιετική επιρροή στην Ελλάδα.

§  Δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα οποία οδηγήθηκαν χιλιάδες αριστεροί πολίτες, με μεγαλύτερο από αυτά τη Μακρόνησο.

§  Το ΚΚΕ και το Ε.ΑΜ κηρύχθηκαν παράνομα (τέλη 1947).

Έκβαση του Εμφυλίου:

§  Με την αμερικανική υποστήριξη οι κυβερνητικές δυνάμεις, υπό την ηγεσία του στρατηγού Α. Παπάγου, νίκησαν το δημοκρατικό στρατό (Αύγ. 1949).

Συνέπειες του Εμφυλίου:

§  50.000 νεκροί και 80.000 πολιτικοί πρόσφυγες στις χώρες της Α. Ευρώπης,

§  700.000 άνθρωποι, που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους,

§  τεράστιες υλικές ζημιές,

§  εθνικός διχασμός.

Τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1949 –1963)

Κυβερνήσεις και κόμματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1949 – 1963)

§  Την περίοδο 1949 – 1952 σχηματίστηκαν διάφορες κυβερνήσεις που έμειναν για λίγο στην εξουσία, με σημαντικότερη την κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα.

§  Το 1952 πρωθυπουργός αναδείχτηκε Αλ.Παπάγος, επικεφαλής του δεξιού κόμματος Ελληνικός Συναγερμός (1952 –1955).

§  Τον Παπάγο διαδέχτηκε ο Κ. Καραμανλής, που ίδρυσε το κόμμα Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις (ΕΡΕ) και κυβέρνησε την περίοδο 1955 – 1963.

§  Το 1961 ιδρύθηκε η Ένωσις Κέντρου με επικεφαλής τον Γ. Παπανδρέου.

§  Μεγαλύτερο νόμιμο κόμμα της Αριστεράς ήταν η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), που ιδρύθηκε το 1951, καθώς το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου.

Πολιτικά προβλήματα:

§  Οι πολίτες που κρίνονταν ύποπτοι αριστερών φρονημάτων στέλνονταν στις φυλακές και στα στρατόπεδα εξορίας, κάποιοι εκτελούνταν και το κράτος απαιτούσε την υπογραφή «δηλώσεων νομιμοφροσύνης».

§  Το σύνταγμα του 1952, αν και παραχωρούσε πολιτικά δικαιώματα και στις γυναίκες, ήταν αυταρχικό και κάλυπτε νομικά τις αντιδημοκρατικές ενέργειες.

§  Κύρια στηρίγματα του καθεστώτος ήταν:

Ø  Οι ΗΠΑ, οι οποίες είχαν πρωτεύοντα ρόλο στα ελληνικά πράγματα.

Ø  Η μοναρχία, καθώς αναμειγνυόταν διαρκώς στις πολιτικές εξελίξεις.

Ø  Οι παρακρατικοί, που δε δίσταζαν να επιτίθενται εναντίον των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος.

·         Η αμφιλεγόμενη εκλογική νίκη της ΕΡΕ, το 1961, όξυνε την πολιτική κρίση.

·         Το 1963 οι παρακρατικοί, με τη συνεργασία της αστυνομίας, δολοφόνησαν τον βουλευτή της Αριστεράς Γρ. Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη.

·         Ο Καραμανλής, αντιμετωπίζοντας προβλήματα στις σχέσεις του με τα ανάκτορα, παραιτήθηκε (1963) και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι (1964).

Οικονομικές  εξελίξεις:

·         Σημειώθηκαν την περίοδο αυτή υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης.

·         Το 1950 ιδρύθηκε η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ).

·         Κατά την οκταετία Καραμανλή έγιναν έργα υποδομής και μεγάλες επενδύσεις.

·         Γεγονός – σταθμός υπήρξε η έναρξη, το 1961, της διαδικασίας για την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ).

Κοινωνικά προβλήματα:

·         Η μετακίνηση χιλιάδων ανθρώπων στην Αθήνα, που αναπτύχθηκε δίχως σχέδιο.

·         Η μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων στο εξωτερικό.

Εθνικά ζητήματα:

·         Η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στο ελληνικό κράτος, ουσιαστικά το 1947, τυπικά και επίσημα στις 7 Μαρτίου 1948, ήρθε ως αποτέλεσμα:

Ø  των αγώνων των Ελλήνων της Δωδεκανήσου για ένωση με την Ελλάδα,

Ø  της ουσιαστικής συμβολής της Ελλάδας στη συμμαχική νίκη,

Ø  των αλλαγών στους διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων.

§  Ο ένοπλος αγώνας των Κυπρίων, από το 1955, εναντίον της αγγλικής κυριαρχίας οδήγησε στην υπογραφή των συνθηκών της Ζυρίχης και του Λονδίνου, που αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της Κύπρου. 

                                                  ΕΝΟΤΗΤΑ 53

                                Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών

                                 και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη

Όξυνση των προβλημάτων των λαϊκών δημοκρατιών

Κατά τη δεκαετία του’80:

§  Η οικονομία δεν ανταποκρινόταν στις σύγχρονες ανάγκες.

§  Η Σοβιετική Ένωση ξόδευε σε εξοπλισμούς, για να μην υστερήσει από τις ΗΠΑ, ποσά πολύ μεγαλύτερα από αυτά που άντεχε η οικονομία της.

§  Το σύστημα λήψης αποφάσεων είχε γίνει τόσο συγκεντρωτικό που οι πολίτες ένιωθαν ολότελα ξένοι προς αυτό.

Οι μεταρρυθμίσεις Γκορμπατσόφ

Μεταρρυθμίσεις:

§  Εφάρμοσε την πολιτική της περεστρόικα, με την κατάργηση του αυστηρού κρατικού ελέγχου της οικονομίας και τον εκδημοκρατισμό των πολιτικών διαδικασιών.

§  Προώθησε τη λεγόμενη γκλάσνοστ, την επίτευξη δηλαδή της διαφάνειας, της ελεύθερης πληροφόρησης και διατύπωσης γνώμης.

§  Ενθάρρυνε την κριτική και παραχώρησε κάποιες πολιτικές ελευθερίες.

§  Χαλάρωσε τους δεσμούς της Μόσχας με τις άλλες σοβιετικές δημοκρατίες αλλά και με τις λαϊκές δημοκρατίες της Α. Ευρώπης.

Συνέπειες των μεταρρυθμίσεων:

§  Ξέσπασε δραματική οικονομική κρίση.

§  Εκδηλώθηκαν αποσχιστικές τάσεις σε διάφορες περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης.

§  Ο Γκορμπατσόφ βρέθηκε αντιμέτωπος με στελέχη του ίδιου του καθεστώτος.

Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών της Α. Ευρώπης

Αιτίες κατάρρευσης των λαϊκών δημοκρατιών:

§  Η επιλογή  Γκορμπατσόφ να πάψει να ασκεί έλεγχο στις χώρες της Α. Ευρώπης.

§  Η πίεση που άσκησε σ’ αυτές για μεταρρυθμίσεις.

Γεγονότα της κατάρρευσης με τεράστια πολιτική και συμβολική σημασία:

§  η κατεδάφιση του Τείχους του Βερολίνου (Νοέμβ. 1989)

§  η ένωση της Γερμανίας (3 Οκτ. 1990)

Εξελίξεις που οδήγησαν στην επίσημη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (Δεκ. 1991):

§  το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Γκορμπατσόφ (Αύγ. 1991),

§  η διακήρυξη της ανεξαρτησίας από πολλές σοβιετικές Δημοκρατίες,

§  η υποστολή, στις 31 Δεκ. 1991, της κόκκινης σημαίας με το σφυροδρέπανο και η έπαρση της τρίχρωμης ρωσικής σημαίας.

Η νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα

§  Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης συνοδεύτηκε από συγκρούσεις.

§  Η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε ύστερα από σκληρό πόλεμο (1991 – 1999).

§  Η Τσεχοσλοβακία διαλύθηκε σε δύο κράτη, την Τσεχία και τη Σλοβακία.

§  Η Ανατολική Γερμανία ενώθηκε με τη Δυτική.

§  Η μεγάλη διαφορά πλούτου προκάλεσε ένα τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα προς τις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης.

§  Η οικονομική κρίση επιδεινώθηκε τη δεκαετία του ’90.

§  Τα ποικίλα κοινωνικά προβλήματα των ευρωπαϊκών κοινωνιών από τη μαζική παρουσία μεταναστών αναζωπύρωσαν την ξενοφοβία και το ρατσισμό.

§  Οι Ευρωπαίοι ήρθαν πιο κοντά, ενισχύοντας τις προοπτικές δημιουργίας μιας υπερεθνικής ευρωπαϊκής ταυτότητας και την ανάδειξη της Ευρώπης σε ισχυρό παράγοντα παγκόσμιας ισορροπίας και ειρήνης, σε μια εποχή που οι ΗΠΑ μοιάζουν παντοδύναμες και νέες δυνάμεις αναδύονται στην Ανατολή.

`                                                 ΕΝΟΤΗΤΑ 52

     Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου

Τα αντιαποικιακά κινήματα ανεξαρτησίας

Αποαποικιοποίηση:

Είναι το ιστορικό φαινόμενο της μετατροπής αποικιών σε ανεξάρτητα κράτη, που εκδηλώθηκε από τα χρόνια του μεσοπολέμου και ύστερα.

Αντιαποικιακά κινήματα:

Δημιουργήθηκαν από τη δράση εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως στην Αφρική και την Ασία, που διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους από τους αποικιοκράτες.

Παράγοντες των αντιαποικιακών κινημάτων

§  Η διαμόρφωση στις αποικίες ενός κοινωνικού στρώματος που αποτελούταν από μορφωμένους ανθρώπους με ριζοσπαστικές ιδέες, από τους οποίους προήλθαν οι ηγέτες των αντιαποικιακών κινημάτων.

§  Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος:

Ø  Η κατάληψη μητροπόλεων από τους ναζί έδειξε ότι οι αποικιοκράτες κάθε άλλο παρά τρωτοί ήταν.

Ø  Η κατάταξη των κατοίκων των αποικιών στους στρατούς των μητροπόλεων και η συμμετοχή τους σ’ έναν απελευθερωτικό πόλεμο τους έκανε να μη συμβιβάζονται, πλέον, με τη στέρηση της δικής τους ελευθερίας.

§  Οι πολιτικές συνθήκες μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο:

Ø  Οι μητροπόλεις είχαν αποδυναμωθεί και αδυνατούσαν να επιβληθούν στις αποικίες.

Ø  Η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ ήταν υπέρ της χειραφέτησης των αποικιών.

Η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου

Κυριότεροι αντιαποικιακοί αγώνες:

§  Οι Ινδοί ανεξαρτητοποιήθηκαν από τη Βρετανία (1947).

§  Οι Ινδονήσιοι από την Ολλανδία (1947).                                 Τα νέα κράτη

§  Οι Βιετναμέζοι από τη Γαλλία (1954).                                     αποτελούσαν τον

§  Οι Κύπριοι από τη Βρετανία (1960).                                        Τρίτο Κόσμο

§  Οι Αλγερινοί από τη Γαλλία  (1962).

Πολιτική του απαρτχάιντ:

Έτσι ονομάστηκε η πολιτική φυλετικών διακρίσεων που εφάρμοσαν οι κυβερνώσες μειοψηφίες λευκών σε ορισμένες χώρες της Αφρικής, για πολλά χρόνια μετά την ανεξαρτησία τους, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά της Ζιμπάμπουε και της Νότιας Αφρικής.

Το κίνημα των Αδεσμεύτων

Δημιουργήθηκε το 1955 από χώρες του Τρίτου Κόσμου που επιδίωξαν να βρουν ανεξάρτητη πολιτική έκφραση, προσπαθώντας να κρατούν ίσες αποστάσεις από τις δύο υπερδυνάμεις.

Τα κύρια προβλήματα του Τρίτου Κόσμου:

§  η οικονομική και πολιτική εξάρτηση των χωρών του από τις πρώην μητροπόλεις,

§  ο υπερπληθυσμός, ο οποίος ευνόησε τον υποσιτισμό και τους μαζικούς θανάτους,

§  η έλλειψη καθαρού νερού,

§  η πολιτική αστάθεια,

§  τα αυταρχικά καθεστώτα,

§  ο θρησκευτικός φανατισμός,

§  οι συχνοί και άγριοι πόλεμοι μεταξύ φυλών,

§  το πρόβλημα του AIDS.

                                                                     ▼

Όλα τα παραπάνω αποτελούν τις κύριες αιτίες της μαζικής μετανάστευσης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια από τον Τρίτο στον Πρώτο Κόσμο.

                ΕΝΟΤΗΤΑ 51

                                     Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος

Οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση γίνονται υπερδυνάμεις

ΗΠΑ:

§  Διέθεταν το ισχυρότερο όπλο, την ατομική βόμβα.

§  Oι ηγέτες τους πίστευαν ότι έπρεπε να αναλάβουν αγώνα εναντίον του κομμουνισμού.

§  Μέτρα άσκησης της εξωτερικής τους πολιτικής:

Ø  η χορήγηση στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας,

Ø  οι επενδύσεις από αμερικανούς κεφαλαιούχους,

Ø  η ανατροπή αντιαμερικανικών καθεστώτων.

§  Στο εσωτερικό της εντάθηκε ο αντικομμουνισμός με επικεφαλής τον γερουσιαστή Μακάρθι.

§  Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της πολιτικής έπαιξε ο Χ. Τρούμαν.

Σοβιετική Ένωση:

§  Εξελίχθηκε σε υπερδύναμη χάρη:

Ø  στη συνεργασία της με τα άλλα κομμουνιστικά καθεστώτα,

Ø  στην εξαιρετικά γρήγορη οικονομική της ανάπτυξη,

Ø  στην κατασκευή της ατομικής βόμβας.

Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος

Διπολισμός:

Πρόκειται για ένα σύστημα διεθνών σχέσεων του μεταπολεμικού κόσμου που ισορροπούσε σε δύο αντίθετους πόλους, τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση.

Ψυχρός Πόλεμος:

Έτσι ονομάστηκε ο έντονος και πολύμορφος ανταγωνισμός (ιδεολογικός, οικονομικός, πολιτικός, πολιτιστικός, αθλητικός) ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις (1946-1987) , που ποτέ δεν εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ τους.

Η πρώτη φάση του Ψυχρού Πολέμου (1947 – 1962 περίπου)

§  Ο πρόεδρος των ΗΠΑ διακήρυξε το δόγμα Τρούμαν, σύμφωνα με το οποίο η χώρα του θα βοηθούσε εκείνα τα κράτη της Δύσης που δέχονταν πιέσεις από τον κομμουνισμό.

§  Ολοκληρώθηκε ο διαμελισμός της Γερμανίας, με την ίδρυση της Ομοσπονδιακής και της Λαοκρατικής Δημοκρατίας το 1949.

§  Το 1961 οι Ανατολικογερμανοί όρθωσαν το Τείχος του Βερολίνου, που  αναδείχτηκε σε σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου.

§  Το 1949 οι ΗΠΑ δημιούργησαν το ΝΑΤΟ, μια στρατιωτική συμμαχία στην οποία αρχικά συμμετείχαν οι ίδιες, ο Καναδάς και οι περισσότερες χώρες της Δ. Ευρώπης και από το 1952 εντάχθηκαν η Ελλάδα και η Τουρκία.

§  Το 1955 η Σοβιετική Ένωση ίδρυσε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, στο οποίο συμμετείχαν η ίδια και η λαϊκές δημοκρατίες της Α. Ευρώπης.

§  Στην Κίνα επικράτησαν οι κομμουνιστές το 1949, με ηγέτη τον Μάο Τσε Τουνγκ.

§  Κατά την περίοδο 1950-1953 σημειώθηκε ο πόλεμος της Κορέας.

§  Το 1962 ξέσπασε  κρίση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, με αφορμή την εγκατάσταση πυραύλων από τους Σοβιετικούς στην Κούβα.

Η δεύτερη φάση του Ψυχρού Πολέμου (1962 – 1974 περίπου)

§  Οι δύο υπερδυνάμεις προχώρησαν σε συμφωνίες περιορισμού των εξοπλισμών.

§  Ο πόλεμος στο Βιετνάμ (1964–1975), άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην αμερικανική κοινωνία λόγω των μέσων που χρησιμοποίησαν, των βαριών τους απωλειών και της τελικής ήττας του αμερικανικού στρατού.

Η τρίτη φάση του Ψυχρού Πολέμου (1974 – 1987 περίπου)

§  Στη δεκαετία του ’70 οι ΗΠΑ κλιμάκωσαν τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών.

§  Η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν (1980 – 1988).

§  Ο σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προσπάθησε να συνδιαλλαγεί με τις ΗΠΑ και με τις συνδιασκέψεις του Ρέικιαβικ, το 1986, και της Ουάσιγκτον, το 1987, οδήγησε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. 

                                  ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ

                    ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

 Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

                                                  ΕΝΟΤΗΤΑ 50

                      Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης

Οι διασκέψεις της Γιάλτας και του Πότσνταμ

Η διάσκεψη της Γιάλτας:

§ Χώρος: Γιάλτα της Ουκρανίας / Χρόνος: Φεβρουάριος του 1945.

§ Συμμετείχαν: ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούσβελτ, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Στάλιν και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Τσόρτσιλ.

§ Αποφάσεις: Συμφώνησαν να απαιτήσουν την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας και να ιδρύσουν ένα διεθνή οργανισμό προάσπισης της ειρήνης, ενώ ΗΠΑ και  Βρετανία αναγνώρισαν τις φιλοσοβιετικές κυβερνήσεις της Α. Ευρώπης.

Η διάσκεψη του Πότσνταμ:

§ Χώρος: Πότσνταμ, προάστιο του Βερολίνου / Χρόνος: καλοκαίρι του 1945.

§ Αποφάσεις: Συμφωνήθηκε η διαίρεση της Γερμανίας σε τέσσερις ζώνες κατοχής (αγγλική, γαλλική, αμερικανική, σοβιετική) και το Βερολίνο τέθηκε υπό κοινό έλεγχο.

Οι λαϊκές δημοκρατίες της Α. Ευρώπης

Λαϊκές δημοκρατίες:

Έτσι ονομάστηκαν καθεστώτα, παρόμοια με το σοβιετικό καθεστώς,  που εγκαθιδρύθηκαν μέχρι το 1950 στις χώρες που βρίσκονταν υπό σοβιετικό έλεγχο.

Επιτυχίες:

• στο βιομηχανικό τομέα
• στην οργάνωση συστημάτων υγείας και εκπαίδευσης
• στη βελτίωση της θέσης της γυναίκας.

Προβλήματα:

• Τα κομμουνιστικά κόμματα διαχειρίζονταν μονοπωλιακά την εξουσία.
• Η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης πολιτικών απόψεων ήταν περιορισμένη.
• Οι διώξεις αντιφρονούντων αποτελούσαν συχνό φαινόμενο.
• Ο κρατικός έλεγχος της αγοράς προκαλούσε συχνά ελλείψεις σε αγαθά.
• Στην Α. Ευρώπη εκδηλώθηκε σειρά εξεγέρσεων, ορισμένες από τις οποίες αντιμετωπίστηκαν με την επέμβαση σοβιετικού στρατού.

Ιδιαίτερες περιπτώσεις:

• Γιουγκοσλαβία: το 1948 ήρθε σε σύγκρουση με τη Σοβιετική Ένωση και ακολούθησε ένα δικό της σοσιαλιστικό δρόμο.
• Αλβανία: αφού συνδέθηκε διαδοχικά με τη Γιουγκοσλαβία, τη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα, επέλεξε, τελικά, την πλήρη απομόνωση.

Η ανοικοδόμηση της Δ. Ευρώπης

Σχέδιο Μάρσαλ: Πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης της Ευρώπης από τις ΗΠΑ, που είχε σαν στόχο την αποτροπή του ενδεχομένου κατάρρευσης του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος της Ευρώπης, εξαιτίας των τεράστιων απωλειών που προκάλεσε ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος.

Κράτος Πρόνοιας: Μορφή κράτους που επιδιώκει να εξασφαλίσει ικανοποιητικό επίπεδο ζωής σε όλους τους πολίτες με την παροχή δωρεάν υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, στέγασης, την εξασφάλιση του δικαιώματος της εργασίας και τη λήψη μέτρων για την ενίσχυση των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων.

Κινήματα αμφισβήτησης τη δεκαετία του ΄60

Στις δυτικές κοινωνίες εκδηλώθηκαν κινήματα, όπως οι χίπις και το κίνημα του Μάη του ’68 στη Γαλλία, τα οποία αμφισβήτησαν τον «αστικό τρόπο ζωής» και αναζήτησαν εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης της κοινωνίας.